Practice

Virussen kunnen via drie mogelijke transmissieroutes worden overgedragen:

1. Door overdracht van mens op mens op korte afstand door direct contact.

2. Door kleine en grote druppeltjes die virusdeeltjes bevatten (aerogene route) op zowel korte als lange afstand

3. Door indirecte overdracht via oppervlakken (van mens naar object naar mens).^1,2

 De overdracht via de lucht over korte en grotere afstand is in figuur 1 weergegeven.

Figuur 1. Overdracht van SARS-CoV-2 via de lucht; Bron Jimenez.³

Overdracht van het SARS-CoV-2 virus (en andere virussen) vindt voornamelijk plaats op korte afstand door de druppels en aerosolen die door verschillende respiratoire activiteiten worden gegenereerd, o.a. door ademen, praten, hoesten en niezen.^4–15 Het geproduceerde geluidsniveau van deze activiteiten speelt een aanvullende rol bij de hoeveelheid aan deeltjes die wordt geproduceerd. Het moment na een besmetting speelt een rol in de hoeveelheid virusdeeltjes in de aerosolen.¹⁶ De beschikbare literatuur is eenduidig als het gaat over het grotere besmettingsrisico op korte afstand. De welbekende 1,5 meter richtlijn van, o.a., het RIVM is hierop ingericht.

Waar oorspronkelijk enkel grotere druppels, de direct route, als primaire route voor besmetting werd gezien, wordt deze zienswijze steeds vaker kritisch bekeken. Aerosolen kunnen immers ook op korte afstand een rol spelen.^17–20 Naast dat het een risico op korte afstand is, kan aerogene transmissie ook over grotere afstand plaatsvinden. Deze aerosolen kunnen zich, vanwege hun afmeting, door de lucht en daarmee een ruimte verspreiden.^1,21 Steeds meer literatuur is beschikbaar waar op de besmettingsroute via aerogene overdracht wordt ingegaan.^18,21 Een aantal studies heeft indicaties gevonden voor aerogene besmetting.¹⁸ Maar direct bewijs voor exclusief de aerogene route is erg lastig te verzamelen. Het is momenteel niet mogelijk om de bijdrage van de verschillende routes in een besmetting te onderscheiden. In andere woorden, het is onbekend welk deel van de besmettingen plaatsvindt via de aerogene route, op korte en lange afstand. Echter is het ook onbekend welk deel van de besmettingen via andere routes plaatsvindt.^{1,4,11,13,22–31}

Een laatste bekende besmettingsroute is overdracht van een virus via oppervlakken en contact met handen, de indirecte transmissieroute (direct en indirect contact). Wetenschappelijke consensus en inzichten met betrekking tot deze transmissieroute moeten vooral worden ontleend aan onderzoek aan andere respiratoire virussen. Virushoudende deeltjes slaan neer op oppervlakken. Het SARS-CoV-2 virus kan op een oppervlakte meerdere dagen infectieus blijven.^32–34 Via contact met de handen kunnen virusdeeltjes vervolgens worden overgedragen naar mond, neus of ogen (slijmvliezen) en tot besmetting leiden. Dát de route van belang is, wordt in de literatuur bevestigd, de mate waarin ze bijdraagt aan het ontstaan van besmettingen is echter niet bekend.^{1,5,26,35–42} De kans op een besmetting met het SARS-CoV-2 virus door deze laatste route wordt door de CDC als klein gezien ^43,44.

Verder toont literatuur aan dat blootstelling aan UV-C het SARS-CoV-2 virus op oppervlakken kan inactiveren.^45–47,48 UV-C licht zou derhalve gebruikt kunnen worden ter desinfectie van oppervlakken. Daarbij moet opgemerkt worden dat UV-C schadelijk is voor mensen. Dergelijke oppervlaktereiniging kan dus alleen uitgevoerd worden als er geen personen aanwezig zijn in binnenruimtes. Ook is de effectiviteit van deze methode van virus inactivatie sterk afhankelijk van de UV-C blootstellingsdosis en -tijd. Op buitenlocaties kan zonlicht het SARS-CoV-2 virus binnen 20 minuten deactiveren.⁴⁹

Literatuur

1.          WHO. Modes of transmission of virus causing COVID-19 : implications for IPC precaution recommendations. Sci Br WHO. 2020;(March):10-12. doi:10.1056/NEJMoa2001316.5.

2.          RIVM. Richtlijn COVID-19. 23 november. https://lci.rivm.nl/richtlijnen/covid-19. Published 2022.

3.          Jimenez JL, Marr LC, Randall K, Ewing ET, Tufekci Z, Greenhalgh T. What Were the Historical Reasons for the Resistance to Recognizing Airborne Transmission during the COVID-19 Pandemic ? SSRN Electron J. 2021;(May):1-18. doi:10.1111/ina.13070

4.          Kutter JS, Spronken MI, Fraaij PL, Fouchier RA, Herfst S. Transmission routes of respiratory viruses among humans. Curr Opin Virol. 2018;28:142-151. doi:10.1016/j.coviro.2018.01.001

5.          da Silvia GM. An analysis of the transmission modes of COVID-19 in light of the concepts of Indoor Air Quality. :1-12.

6.          Morawska L, Johnson GR, Ristovski ZD, et al. Size distribution and sites of origin of droplets expelled from the human respiratory tract during expiratory activities. J Aerosol Sci. 2009;40(3):256-269. doi:10.1016/j.jaerosci.2008.11.002

7.          Stadnytskyi V, Bax CE, Bax A, Anfinrud P. The airborne lifetime of small speech droplets and their potential importance in SARS-CoV-2 transmission. Proc Natl Acad Sci U S A. 2020;117(22):19-21. doi:10.1073/pnas.2006874117

8.          Qian H, Zheng X. Ventilation control for airborne transmission of human exhaled bio-aerosols in buildings. J Thorac Dis. 2018;10(Suppl 19):S2295-S2304. doi:10.21037/jtd.2018.01.24

9.          Liu YY, Ning Z, Chen Y, et al. Aerodynamic Characteristics and RNA Concentration of SARS-CoV-2 Aerosol in Wuhan Hospitals during COVID-19 Outbreak. bioRxiv. 2020;86(21):2020.03.08.982637. doi:10.1101/2020.03.08.982637

10.        Wei J, Li Y. Airborne spread of infectious agents in the indoor environment. Am J Infect Control. 2016;44(9):S102-S108. doi:10.1016/j.ajic.2016.06.003

11.        Cowling BJ, Ip DKM, Fang VJ, et al. Aerosol transmission is an important mode of influenza A virus spread. 2013:1-12. doi:10.1038/ncomms2922.Aerosol

12.        Kluytmans van den Bergh MFQ, Buiting AGM, Pas SD, et al. SARS-CoV-2 infection in 86 healthcare workers in two Dutch hospitals in March 2020: a cross-sectional study with short-term follow -up. medRxiv. 2020.

13.        Knibbs LD, Morawska L, Bell SC. The risk of airborne influenza transmission in passenger cars. Epidemiol Infect. 2012;140(3):474-478. doi:10.1017/S0950268811000835

14.        Gralton J, Tovey ER, Mclaws ML, Rawlinson WD. Respiratory virus RNA is detectable in airborne and droplet particles. J Med Virol. 2013;85(12):2151-2159. doi:10.1002/jmv.23698

15.        Asadi S, Wexler AS, Cappa CD, Barreda S, Bouvier NM, Ristenpart WD. Aerosol emission and superemission during human speech increase with voice loudness. Sci Rep. 2019;9(1):1-10. doi:10.1038/s41598-019-38808-z

16.        Linde KJ, Wouters IM, Kluytmans JAJW, et al. Detection of SARS-CoV-2 in Air and on Surfaces in Rooms of Infected Nursing Home Residents. Ann Work Expo Heal. 2022;XX(Xx):1-12. doi:10.1093/annweh/wxac056

17.        Randall K, Ewing ET, Marr LC, Jimenez JL, Bourouiba L. How did we get here: what are droplets and aerosols and how far do they go? A historical perspective on the transmission of respiratory infectious diseases. 2021. doi:10.1098/rsfs.2021.0049

18.        Peng Z, Rojas ALP, Kropff E, et al. Practical Indicators for Risk of Airborne Transmission in Shared Indoor Environments and Their Application to COVID-19 Outbreaks. Cite This Environ Sci Technol. 2022;2022:1125-1137. doi:10.1021/acs.est.1c06531

19.        Tang JW, Bahnfleth WP, Bluyssen PM, et al. Dismantling myths on the airborne transmission of severe acute respiratory syndrome coronavirus (SARS-CoV-2) Narrative. J Hosp Infect. 2021. doi:10.1016/j.jhin.2020.12.022

20.        RIVM. Aerogene verspreiding SARS-CoV-2 en ventilatiesystemen ( onderbouwing ). https://lci.rivm.nl/aerogene-verspreiding-sars-cov-2-en-ventilatiesystemen-onderbouwing. Published 2020. Accessed May 30, 2020.

21.        Peng Z, Rojas ALP, Kropff E, et al. Practical Indicators for Risk of Airborne Transmission in Shared Indoor Environments and Their Application to COVID-19 Outbreaks. Environ Sci Technol. 2022;56(2):1125-1137. doi:10.1021/acs.est.1c06531

22.        Chen W, Zhang N, Wei J, Yen HL, Li Y. Short-range airborne route dominates exposure of respiratory infection during close contact. Build Environ. 2020;176(March):106859. doi:10.1016/j.buildenv.2020.106859

23.        Moriyama M, Hugentobler WJ, Iwasaki A. Seasonality of Respiratory Viral Infections. Annu Rev Virol. 2020:1-19. doi:10.1146/annurev-virology-012420-022445

24.        Shiu EYC, Leung NHL, Cowling BJ. Controversy around airborne versus droplet transmission of respiratory viruses: Implication for infection prevention. Curr Opin Infect Dis. 2019. doi:10.1097/QCO.0000000000000563

25.        Buonanno G, Stabile L, Morawska L. Estimation of airborne viral emission: quanta emission rate of SARS-CoV-2 for infection risk assessment. medRxiv. 2020:2020.04.12.20062828. doi:10.1101/2020.04.12.20062828

26.        Tellier R. Review of aerosol transmission of influenza A virus. Emerg Infect Dis. 2006;12(11):1657-1662. doi:10.3201/eid1211.060426

27.        Judson SD, Munster VJ. Nosocomial transmission of emerging viruses via aerosol-generating medical procedures. Viruses. 2019;11(10). doi:10.3390/v11100940

28.        Tran K, Cimon K, Severn M, Pessoa-Silva CL, Conly J. Aerosol generating procedures and risk of transmission of acute respiratory infections to healthcare workers: A systematic review. PLoS One. 2012;7(4). doi:10.1371/journal.pone.0035797

29.        Li Y, Huang X, Yu ITS, Wong TW, Qian H. Role of air distribution in SARS transmission during the largest nosocomial outbreak in Hong Kong. Indoor Air. 2005;15(2):83-95. doi:10.1111/j.1600-0668.2004.00317.x

30.        Grosskopf K, Mousavi E. Bioaerosols in health-care environments. ASHRAE J. 2014;56(8):22-31.

31.        Lindsley WG, Blachere FM, Thewlis RE, et al. Measurements of airborne influenza virus in aerosol particles from human coughs. PLoS One. 2010;5(11). doi:10.1371/journal.pone.0015100

32.        Doremalen N van, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN. Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med. 2020:1-3. doi:10.1056/NEJMc2004973

33.        Kampf G, Todt D, Pfaender S, Steinmann E. Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and their inactivation with biocidal agents. J Hosp Infect. 2020;104(3):246-251. doi:10.1016/j.jhin.2020.01.022

34.        Chin A, Chu J, Perera M, et al. Stability of SARS-CoV-2 in different environmental conditions. Lancet Infect Dis. 2020;5247(20):2020.03.15.20036673. doi:10.1016/S2666-5247(20)30003-3

35.        Otter JA, Donskey C, Yezli S, Douthwaite S, Goldenberg SD, Weber DJ. Transmission of SARS and MERS coronaviruses and influenza virus in healthcare settings: The possible role of dry surface contamination. J Hosp Infect. 2016;92(3):235-250. doi:10.1016/j.jhin.2015.08.027

36.        Azor-Martínez E, Gonzalez-Jimenez Y, Seijas-Vazquez ML, et al. The impact of common infections on school absenteeism during an academic year. Am J Infect Control. 2014;42(6):632-637. doi:10.1016/j.ajic.2014.02.017

37.        Snyder KM. Does Hand Hygiene Reduce Influenza Transmission? J Infect Dis. 2010;202(7):1146-1147. doi:10.1086/656144

38.        Yang C. Does hand hygiene reduce SARS-CoV-2 transmission? Graefe’s Arch Clin Exp Ophthalmol. 2020:5-6. doi:10.1007/s00417-020-04652-5

39.        Santarpia JL, Rivera DN, Herrera V, et al. Transmission Potential of SARS-CoV-2 in Viral Shedding Observed at the University of Nebraska Medical Center. medRxiv. 2020:2020.03.23.20039446. doi:10.1101/2020.03.23.20039446

40.        Döhla M, Wilbring G, Schulte B, et al. SARS-CoV-2 in environmental samples of quarantined households. medRxiv. June 2020:2020.05.28.20114041. doi:10.1101/2020.05.28.20114041

41.        Fischer EP, Fischer MC, Grass D, Henrion I, Warren WS, Westman E. Low-cost measurement of face mask efficacy for filtering expelled droplets during speech. Sci Adv. 2020;6(36). doi:10.1126/sciadv.abd3083

42.        Sandora TJ, Shih MC, Goldmann DA. Reducing absenteeism from gastrointestinal and respiratory illness in elementary school students: A randomized, controlled trial of an infection-control intervention. Pediatrics. 2008;121(6). doi:10.1542/peds.2007-2597

43.        Lewis D. COVID-19 rarely spreads through surfaces. So why are we still deep cleaning? Nature. 2021;590(7844):26-28. doi:10.1038/D41586-021-00251-4

44.        Science Brief: SARS-CoV-2 and Surface (Fomite) Transmission for Indoor Community Environments | CDC. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/more/science-and-research/surface-transmission.html. Accessed November 29, 2022.

45.        Kitagawa H, Nomura T, Nazmul T, et al. Effectiveness of 222-nm ultraviolet light on disinfecting SARS-CoV-2 surface contamination. Am J Infect Control. 2020;000:17-19. doi:10.1016/j.ajic.2020.08.022

46.        Lindblad M, Tano E, Lindahl C, Huss F. Ultraviolet-C decontamination of a hospital room: Amount of UV light needed. Burns. 2020;46(4):842-849. doi:10.1016/j.burns.2019.10.004

47.        Welch D, Buonanno M, Grilj V, et al. Far-UVC light: A new tool to control the spread of airborne-mediated microbial diseases. Sci Rep. 2018;8(1):1-7. doi:10.1038/s41598-018-21058-w

48.        Kompatscher K, Traversari R. Literatuurstudie Naar de Toepassing van Verschillende Luchtreinigingsmethoden Voor Inactivatie van Microbiologische Verontreinigingen.; 2022.

49.        Ratnesar-shumate S, Williams G, Green B, et al. OUP accepted manuscript. J Infect Dis. 2020;(52281):1-9. doi:10.1093/infdis/jiaa274

Deze vraag is op basis van de huidige stand van onderzoek nog niet eenduidig te beantwoorden. Steeds meer literatuur is beschikbaar waar op de besmettingsroute via aerogene overdracht wordt ingegaan.¹ Een aantal studies suggereert dat besmettingen via de aerogene route over grotere afstand (>1,5m) hebben plaatsgevonden. Het is echter niet eenvoudig om te bepalen hoe de bijdrage daarvan is geweest ten opzichte van de overdracht op kortere afstand. Het ontbreekt daarvoor aan voldoende informatie over de situatie waarin besmettingen hebben plaatsgevonden. Zogenaamde superspreading events geven wel de suggestie dat dit plaatsvindt.^2,3 In andere woorden, het is onbekend welk deel van de besmettingen plaatsvindt op grotere afstand ten opzichte van de blootstelling op korte afstand. Dit is situatie afhankelijk.

Daarnaast is er geen eenduidigheid over de definities van aerogeen  en droplet (druppel) transmission.⁴ Aerosolen worden, net als respiratoire druppels, gegenereerd door respiratoire activiteiten en worden vervolgens met de luchtstroom meegevoerd. Ventilatie heeft op deze manier invloed op de verdunning en verspreiding van aerosolen.^5–18

Bij respiratoire activiteiten zoals ademen, praten, kuchen en niezen worden aerosolen (deeltjes) en respiratoire druppels van verschillende groottes geëmitteerd. Verdamping en luchtstroming hebben invloed op de afstand die deeltjes kunnen afleggen. Als verdamping snel optreedt, kan het deeltje een grotere afstand afleggen doordat het deeltje in grootte en gewicht vermindert. Als verdamping langzaam plaatsvindt, zal het deeltje – afhankelijk van de deeltjesgrootte – sneller neerslaan. De relatieve vochtigheid kan met name voor relatief grote deeltjes, groter dan 5 µm en kleiner dan 40 µm, een groot effect hebben op de afstand die deze deeltjes afleggen. Deze uitgeademde relatief grote deeltjes worden snel kleiner vergeleken met kleinere deeltjes (afname tot ca 30% van de oorspronkelijke afmeting) en kunnen vervolgens een grote afstand afleggen.¹⁹ Luchtstroming is belangrijk voor de afstand die deeltjes afleggen. Vooral kleinere deeltjes kunnen door luchtstroming over grotere afstand worden meegevoerd.^20–22

Naast de druppelvorming en -verspreiding is ook de virale stabiliteit van belang. SARS-CoV-2 infectiviteit neemt langzaam af buiten het lichaam, waarbij sommige elementen dit proces mogelijk kunnen versnellen. Onder laboratoriumomstandigheden is aangetoond dat een hogere temperatuur en/of UV-straling kan bijdragen aan de inactivatie van het virus in aerosolen en op oppervlakken.^23–26 Mogelijk heeft ook luchtvochtigheid in enige mate invloed, waarbij waarden aan de extremere kant (extreem laag of extreem hoog) mogelijk voor minder inactivatie zorgen dan gemiddelde waarden.^4,27 Volgens labstudies kan SARS-CoV-2 ook uren tot dagen infectieus blijven nadat het op een oppervlak is aangebracht. Mogelijk kan het type oppervlak waarop het virus aanwezig is een effect hebben op de inactivatie. In het algemeen geldt dat SARS-CoV-2 minder goed kon worden teruggevonden op poreuze oppervlakken zoals katoen of papier dan op niet-poreuze oppervlakken zoals metaal. Dit kan betekenen dat het virus op poreuze oppervlakken sneller inactiveert (door andere omstandigheden binnen het poreuze oppervlak ten opzichte van de lucht) of dat het simpelweg fysiek lastiger was om monsters van poreuze oppervlakken te nemen. ²⁸

In de praktijk zijn deze bevindingen echter minder duidelijk en minder eenduidig. Studies die deze verbanden tussen luchtomstandigheden en COVID-19 cases onderzoeken in de binnenruimte vinden meestal, net als de labstudies, dat hogere temperaturen en een relatieve luchtvochtigheid in het middengebied het transmissierisico verkleinen (door de inactivatie te versnellen). ^4,28,29

Welke exacte waarden hiervoor nodig zijn is minder eenduidig. Hier zijn mogelijk ook andere mechanismen van belang, zoals gevoeligheid van de luchtwegen onder bepaalde omstandigheden.⁴ Bovendien kunnen deze nader te bepalen waarden mogelijk het transmissierisico verkleinen, maar als deze waarden oncomfortabel zijn voor de mens of praktisch niet haalbaar zijn, dan ontbreekt het handelingsperspectief.  Naast praktijkstudies in de binnenruimte zijn er ook praktijkstudies die gekeken hebben naar het effect van de buitenomgeving. Studies die het effect van weerselementen zoals temperatuur, luchtvochtigheid, neerslag en wind op COVID-cases of mortaliteit op populatieniveau onderzoeken zijn ook niet eenduidig en lijken in sommige gevallen zelfs tegenstrijdige conclusies te trekken. In de praktijk spelen namelijk veel meer factoren mee die van invloed zijn op het aantal cases of de mortaliteit, zoals demografische eigenschappen, eigenschappen van de leefomgeving zoals luchtkwaliteit en het gedrag van mensen bij verschillende weersomstandigheden en binnen verschillende landen. Hierdoor zijn causale verbanden moeilijk te onderzoeken en bieden deze studies uitsluitend mogelijke correlaties.^30–37 Wel wordt in sommige studies gekeken naar interactie-effecten tussen verschillende omgevingsfactoren zoals temperatuur, relatieve vochtigheid en absolute vochtigheid en meerdere weerselementen (waarbij het effect van één element op de COVID-cases afhankelijk is van een ander element) die de niet-eenduidigheid en tegenstrijdige resultaten zouden kunnen verklaren.^34,38

Literatuur

1.          RIVM. Richtlijn COVID-19. 23 november.

2.          Miller SL, Nazaroff WW, Jimenez JL, et al. Transmission of SARS-CoV-2 by inhalation of respiratory aerosol in the Skagit Valley Chorale superspreading event. Indoor Air. 2021;31(2):314-323. doi:10.1111/ina.12751

3.          Peng Z, Rojas ALP, Kropff E, et al. Practical Indicators for Risk of Airborne Transmission in Shared Indoor Environments and Their Application to COVID-19 Outbreaks. Environ Sci Technol. 2022;56(2):1125-1137. doi:10.1021/acs.est.1c06531

4.          de Crane D’Heysselaer S, Parisi G, Lisson M, et al. Systematic Review of the Key Factors Influencing the Indoor Airborne Spread of SARS-CoV-2. Pathogens. 2023;12(3):1-27. doi:10.3390/pathogens12030382

5.          Kutter JS, Spronken MI, Fraaij PL, Fouchier RA, Herfst S. Transmission routes of respiratory viruses among humans. Curr Opin Virol. 2018;28:142-151. doi:10.1016/j.coviro.2018.01.001

6.          Liu YY, Ning Z, Chen Y, et al. Aerodynamic Characteristics and RNA Concentration of SARS-CoV-2 Aerosol in Wuhan Hospitals during COVID-19 Outbreak. bioRxiv. 2020;86(21):2020.03.08.982637. doi:10.1101/2020.03.08.982637

7.          Tran K, Cimon K, Severn M, Pessoa-Silva CL, Conly J. Aerosol generating procedures and risk of transmission of acute respiratory infections to healthcare workers: A systematic review. PLoS One. 2012;7(4). doi:10.1371/journal.pone.0035797

8.          Li Y, Huang X, Yu ITS, Wong TW, Qian H. Role of air distribution in SARS transmission during the largest nosocomial outbreak in Hong Kong. Indoor Air. 2005;15(2):83-95. doi:10.1111/j.1600-0668.2004.00317.x

9.          Grosskopf K, Mousavi E. Bioaerosols in health-care environments. ASHRAE J. 2014;56(8):22-31.

10.        Lindsley WG, Blachere FM, Thewlis RE, et al. Measurements of airborne influenza virus in aerosol particles from human coughs. PLoS One. 2010;5(11). doi:10.1371/journal.pone.0015100

11.        Cowling BJ, Ip DKM, Fang VJ, et al. Aerosol transmission is an important mode of influenza A virus spread. Published online 2013:1-12. doi:10.1038/ncomms2922.Aerosol

12.        Chen W, Zhang N, Wei J, Yen HL, Li Y. Short-range airborne route dominates exposure of respiratory infection during close contact. Build Environ. 2020;176(March):106859. doi:10.1016/j.buildenv.2020.106859

13.        Moriyama M, Hugentobler WJ, Iwasaki A. Seasonality of Respiratory Viral Infections. Annu Rev Virol. Published online 2020:1-19. doi:10.1146/annurev-virology-012420-022445

14.        WHO. Modes of transmission of virus causing COVID-19 : implications for IPC precaution recommendations. Sci Br WHO. 2020;(March):10-12. doi:10.1056/NEJMoa2001316.5.

15.        Shiu EYC, Leung NHL, Cowling BJ. Controversy around airborne versus droplet transmission of respiratory viruses: Implication for infection prevention. Curr Opin Infect Dis. Published online 2019. doi:10.1097/QCO.0000000000000563

16.        Buonanno G, Stabile L, Morawska L. Estimation of airborne viral emission: quanta emission rate of SARS-CoV-2 for infection risk assessment. medRxiv. Published online 2020:2020.04.12.20062828. doi:10.1101/2020.04.12.20062828

17.        Tellier R. Review of aerosol transmission of influenza A virus. Emerg Infect Dis. 2006;12(11):1657-1662. doi:10.3201/eid1211.060426

18.        Judson SD, Munster VJ. Nosocomial transmission of emerging viruses via aerosol-generating medical procedures. Viruses. 2019;11(10). doi:10.3390/v11100940

19.        Mikhailov E, Vlasenko S, Niessner R, Pöschl U. Interaction of aerosol particles composed of protein and salts with water vapor: hygroscopic growth and microstructural rearrangement. Atmos Chem Phys Discuss. 2003;3(5):4755-4832. doi:10.5194/acpd-3-4755-2003

20.        Liu L, Li Y, Nielsen P V., Wei J, Jensen RL. Short-range airborne transmission of expiratory droplets between two people. Indoor Air. 2017;27(2):452-462. doi:10.1111/ina.12314

21.        Schijven J, Vermeulen LC, Swart A, et al. Exposure assessment for airborne transmission of SARS-CoV-2 via breathing , speaking , coughing and sneezing. Published online 2020.

22.        Tellier R, Li Y, Cowling BJ, Tang JW. Recognition of aerosol transmission of infectious agents: A commentary. BMC Infect Dis. 2019;19(1):1-9. doi:10.1186/s12879-019-3707-y

23.        Schuit M, Ratnesar-Shumate S, Yolitz J, et al. Airborne SARS-CoV-2 is rapidly inactivated by simulated sunlight. J Infect Dis. 2020;222(4):564-571. doi:10.1093/infdis/jiaa334

24.        Dabisch P, Schuit M, Herzog A, et al. The influence of temperature, humidity, and simulated sunlight on the infectivity of SARS-CoV-2 in aerosols. Aerosol Sci Technol. 2021;55(2):142-153. doi:10.1080/02786826.2020.1829536

25.        Doremalen N van, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN. Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1. N Engl J Med. Published online 2020:1-3. doi:10.1056/NEJMc2004973

26.        Fears AC, Klimstra WB, Duprex P, et al. Comparative dynamic aerosol efficiencies of three emergent coronaviruses and the unusual persistence of SARS-CoV-2 in aerosol suspensions. medRxiv. 2020;2:2020.04.13.20063784. doi:10.1101/2020.04.13.20063784

27.        Oswin HP, Haddrell AE, Otero-Fernandez M, et al. The dynamics of SARS-CoV-2 infectivity with changes in aerosol microenvironment. Proc Natl Acad Sci U S A. 2022;119(27):1-11. doi:10.1073/pnas.2200109119

28.        Horne J, Dunne N, Singh N, et al. Building parameters linked with indoor transmission of SARS-CoV-2. Environ Res. 2023;238(P1):117156. doi:10.1016/j.envres.2023.117156

29.        Verheyen CA, Bourouiba L. Associations between indoor relative humidity and global COVID-19 outcomes. J R Soc Interface. 2022;19(196). doi:10.1098/rsif.2021.0865

30.        Aboura S. The influence of climate factors and government interventions on the Covid-19 pandemic: Evidence from 134 countries. Environ Res. 2022;208(January):112484. doi:10.1016/j.envres.2021.112484

31.        Al-Khateeb MS, Abdulla FA, Al-Delaimy WK. Long-term spatiotemporal analysis of the climate related impact on the transmission rate of COVID-19. Environ Res. 2023;236(P1):116741. doi:10.1016/j.envres.2023.116741

32.        Faruk MO, Rana MS, Jannat SN, Khanam Lisa F, Rahman MS. Impact of environmental factors on COVID-19 transmission: spatial variations in the world. Int J Environ Health Res. 2023;33(9):864-880. doi:10.1080/09603123.2022.2063264

33.        Ravelli E, Gonzales Martinez R. Environmental risk factors of airborne viral transmission: Humidity, Influenza and SARS-CoV-2 in the Netherlands. Spat Spatiotemporal Epidemiol. 2022;41:100432. doi:10.1016/j.sste.2021.100432

34.        Tateo F, Fiorino S, Peruzzo L, et al. Effects of environmental parameters and their interactions on the spreading of SARS-CoV-2 in North Italy under different social restrictions. A new approach based on multivariate analysis. Environ Res. 2022;210(January):112921. doi:10.1016/j.envres.2022.112921

35.        Song Q, Qian G, Mi Y, Zhu J, Cao C. Synergistic influence of air temperature and vaccination on COVID-19 transmission and mortality in 146 countries or regions. Environ Res. 2022;215(P1):114229. doi:10.1016/j.envres.2022.114229

36.        Song P, Han H, Feng H, et al. High altitude Relieves transmission risks of COVID-19 through meteorological and environmental factors: Evidence from China. Environ Res. 2022;212(PB):113214. doi:10.1016/j.envres.2022.113214

37.        Lednicky JA, Lauzardo M, Hugh Fan Z, et al. Viable SARS-CoV-2 in the air of a hospital room with COVID-19 patients. Int J Infect Dis. 2020;(1):1-20. doi:10.1016/j.ijid.2020.09.025

38.        Geng Y, Wang Y. Stability and transmissibility of SARS-CoV-2 in the environment. J Med Virol. 2023;95(1). doi:10.1002/jmv.28103

39.        Chen W, Qian H, Zhang N, Liu F, Liu L, Li Y. Extended short-range airborne transmission of respiratory infections. J Hazard Mater. 2022;422(June 2021):126837. doi:10.1016/j.jhazmat.2021.126837

Uit diverse onderzoeken is inmiddels gebleken dat de virusdeeltjes zich via aerosolen via de lucht kunnen verplaatsen. Ook is gebleken dat op grotere afstand van de bron (ca. 2 meter) deze virusdeeltjes nog infectieus kunnen zijn en daarmee mogelijk een besmetting kunnen geven.¹ De mate waarin ventilatie de kans op besmetting verlaagt is op basis van de huidige stand van onderzoek echter nog niet eenduidig te beantwoorden. Uit een recent onderzoek in 10.000 klaslokalen in de Italiaanse regio De Marke bleek dat de kans op een besmetting in een mechanisch geventileerd lokaal 74% lager was dan in een natuurlijk geventileerd lokaal.² Tijdens dit onderzoek droegen de leerlingen op school, ook in de lokalen, mond-neusmaskers. Door deze maatregel, het dragen van persoonlijke bescherming, werd de bijdrage van de transmissieroute over korte afstand zeer waarschijnlijk beperkt en nam het aandeel van de transmissieroute over grotere afstand mogelijk toe. In deze studie wordt beperkt gecontroleerd voor belangrijke confounding factoren in de analyse.

De vraag is nu in welke mate de aerogene route over grotere afstand daadwerkelijk bijdraagt bij het ontstaan van een besmetting en daarnaast welke rol het ventilatiesysteem hierin heeft. ^{3,4,13,14,5–12}. In de studie van Peng et al. zijn verschillende uitbraken geplaatst in een model en onder andere vergeleken met bekende pathogenen zoals mazelen en tuberculose, waarvan de aerogene transmissie niet ter discussie staat. Hieruit blijkt dat Covid-19 ook als aerogeen kan worden beschouwd.¹⁵ De discussie over de bijdrage op korte en grotere afstand blijft echter bestaan.

De concentratie virusdeeltjes zal ongeacht de deeltjesgrootte dicht bij de bron het hoogst zijn, zeker in de uitgeademde lucht.¹⁶ Het afstand houden is een goede manier voor het verminderen van de kans op besmetting.¹⁷ Er is in de wetenschappelijke literatuur echter geen eenduidig conclusie te trekken betreffende de deeltjesgroottes die vrijkomen bij verschillende activiteiten zoals ademen, praten, zingen, niesen en hoesten, dit betreft zowel kleine deeltjes (< 5 µm) als grotere deeltjes (> 100 µm) en alles ertussen. Wel lijkt het zo te zijn dat het aantal geëmitteerde deeltjes afhankelijk is van het geproduceerde geluidsniveau (volume).¹⁸ Ook is duidelijk dat de huidige ventilatie-oplossingen nauwelijks een effect zullen hebben bij de transmissie over korte afstand (dicht bij de bron).

De luchtvochtigheid en temperatuur in een ruimte spelen een rol in de mate van verspreiding via de lucht voor bepaalde deeltjesgroottes.¹⁹ Deeltjes ≤ 40 µm zullen bij een lage relatieve vochtigheid (al bij een relatievevochtigheid lager dan 80%) snel in afmeting en gewicht afnemen door verdamping en veel verder door een luchtstroom worden meegevoerd. Voor deeltjes ≥ 80 µm lijkt dit effect te verwaarlozen.²⁰  Echter er zijn ook aanwijzingen dat virusdeeltjes in aerosolen van 5-10 µm bij lagere relatieve vochtigheid (<45%) sneller worden gedeactiveerd.²¹ Temperatuurverschil (tussen binnen en buiten) speelt ook een rol bij natuurlijke ventilatie, vooral bij enkelzijdige ventilatie waarbij de ventilatievoorzieningen in slechts één gevel zijn aangebracht.²² Het beheersen  van luchtvochtigheid en temperatuur wordt door een expert panel als minder effectieve en haalbare maatregelen gezien met betrekking tot het reduceren van de kans op infectie. ¹⁹

Door het toevoeren van schone buitenlucht (ventilatie) kan de concentratie aerosolen worden verdund waardoor de kans op besmetting via de in de lucht zwevende deeltjes wordt verlaagd.¹⁷ Zo wordt ventilatie in meerdere studies gezien als een efficiënte, haalbare en acceptabele interventie om de kans op een infectie via de aerogene route te verlagen.¹⁹ De tijd die nodig is om een concentratie te verlagen (spoeltijd) is ook van belang. Ventilatie kan weinig effectief zijn als een ruimte continu in gebruik is met een snelle doorstroom aan mensen, zoals bij een drukbezochte WC.²³ Het combineren van ventilatie met andere methoden (maskers, luchtfilters) werd in een reken studie als meest effectieve maatregel  gevonden voor het reduceren van de kans op besmetting.²² Houd er wel rekening mee dat ventileren het thermisch en akoestisch comfort van een ruimte negatief kan beïnvloeden.²⁴ Het bepalen van de effectiviteit waarmee geventileerd wordt en (pathogene) deeltjes uit de ruimte kunnen worden verwijderd, de zogenaamde 'ventilation effectiveness' of 'contaminant removal efficiency', is hierbij een belangrijke parameter.^25,26

Naast de hoeveelheid verse buitenlucht die in principe een lage concentratie aan virusdeeltjes heeft, is ook de wijze van verdeling van de lucht over de ruimte van belang. Bij een ongelijkmatige verdeling van de toegevoerde lucht kan het zo zijn dat een deel van de ruimte goed doorspoeld wordt terwijl een ander deel juist in mindere mate wordt doorspoeld. Hierdoor kan de situatie ontstaan dat in een deel van de ruimte het ventilatiesysteem wel bijdraagt aan een verlaging van de concentratie en in een andere deel dit effect veel minder is. Een ruimte kan ook verdeeld worden door middel van deuren, schermen of gordijnen om de luchtverdeling te controleren.²⁸ Een studie heeft aangetoond dat het sluiten van gordijnen tussen twee bedden in ziekenhuizen de luchtstroom dusdanig beperkt dat het verspreiden van aerosoldeeltjes tussen de bedden verminderd wordt.²⁹  

Uit modelmatig onderzoek blijkt dat het verschil tussen niet ventileren een beetje ventileren het grootst is.³⁰ Is de ventilatiehoeveelheid al op orde dan voegt nog meer ventileren niet veel toe. ^30,31 Er kan niet worden aangegeven welke ventilatiehoeveelheid voldoende is om het aantal besmettingen via de lucht op een aanvaardbaar niveau te brengen. Naast de discussie wat ‘aanvaardbaar’ is, is dit onder andere afhankelijk van de infectiviteit van het pathogeen. Zo is de Omicron variant besmettelijker dan de Delta variant van het SARS-CoV-2 virus. In de studie van Jia et al. wordt een waarde van 10 l/s/persoon gesuggereerd om een vergelijkbare situatie te creëren voor korte en lange afstand blootstelling zoals je die buiten zou mogen verwachten.³² Deze hoeveelheid ligt wat hoger dan in het algemeen in het huidige Bouwbesluit 2012 wordt aangehouden. Uit onderzoek van Bartels et al. blijkt echter dat er geen directe aanleiding lijkt te zijn om de eisen voor de ventilatiehoeveelheid uit het Bouwbesluit 2012 aan te passen.³⁰ 

Literatuur

1.          Lednicky JA, Lauzardo M, Hugh Fan Z, et al. Viable SARS-CoV-2 in the air of a hospital room with COVID-19 patients. Int J Infect Dis. 2020;(1):1-20. doi:10.1016/j.ijid.2020.09.025

2.          Buonanno G, Ricolfi L, Morawska L, Stabile L. Increasing ventilation reduces SARS-CoV-2 airborne transmission in schools: a retrospective cohort study in Italy’s Marche region. Front public Heal. Published online 2022:1-14.

3.          Liu YY, Ning Z, Chen Y, et al. Aerodynamic Characteristics and RNA Concentration of SARS-CoV-2 Aerosol in Wuhan Hospitals during COVID-19 Outbreak. bioRxiv. 2020;86(21):2020.03.08.982637. doi:10.1101/2020.03.08.982637

4.          Cowling BJ, Ip DKM, Fang VJ, et al. Aerosol transmission is an important mode of influenza A virus spread. Published online 2013:1-12. doi:10.1038/ncomms2922.Aerosol

5.          WHO. Modes of transmission of virus causing COVID-19 : implications for IPC precaution recommendations. Sci Br WHO. 2020;(March):10-12. doi:10.1056/NEJMoa2001316.5.

6.          Fennelly KP. Particle sizes of infectious aerosols: implications for infection control. Lancet Respir Med. 2020;8(9):914-924. doi:10.1016/S2213-2600(20)30323-4

7.          Huang YC, Tu HC, Kuo HY, et al. Outbreak investigation in a COVID-19 designated hospital: The combination of phylogenetic analysis and field epidemiology study suggesting airborne transmission. J Microbiol Immunol Infect. 2023;56(3):547-557. doi:10.1016/j.jmii.2023.01.003

8.          Tellier R. Review of aerosol transmission of influenza A virus. Emerg Infect Dis. 2006;12(11):1657-1662. doi:10.3201/eid1211.060426

9.          Judson SD, Munster VJ. Nosocomial transmission of emerging viruses via aerosol-generating medical procedures. Viruses. 2019;11(10). doi:10.3390/v11100940

10.        Tran K, Cimon K, Severn M, Pessoa-Silva CL, Conly J. Aerosol generating procedures and risk of transmission of acute respiratory infections to healthcare workers: A systematic review. PLoS One. 2012;7(4). doi:10.1371/journal.pone.0035797

11.        Li Y, Huang X, Yu ITS, Wong TW, Qian H. Role of air distribution in SARS transmission during the largest nosocomial outbreak in Hong Kong. Indoor Air. 2005;15(2):83-95. doi:10.1111/j.1600-0668.2004.00317.x

12.        Grosskopf K, Mousavi E. Bioaerosols in health-care environments. ASHRAE J. 2014;56(8):22-31.

13.        Lindsley WG, Blachere FM, Thewlis RE, et al. Measurements of airborne influenza virus in aerosol particles from human coughs. PLoS One. 2010;5(11). doi:10.1371/journal.pone.0015100

14.        Kutter JS, Spronken MI, Fraaij PL, Fouchier RA, Herfst S. Transmission routes of respiratory viruses among humans. Curr Opin Virol. 2018;28:142-151. doi:10.1016/j.coviro.2018.01.001

15.        Moriyama M, Hugentobler WJ, Iwasaki A. Seasonality of Respiratory Viral Infections. Annu Rev Virol. Published online 2020:1-19. doi:10.1146/annurev-virology-012420-022445

16.        Peng Z, Rojas ALP, Kropff E, et al. Practical Indicators for Risk of Airborne Transmission in Shared Indoor Environments and Their Application to COVID-19 Outbreaks. Environ Sci Technol. 2022;56(2):1125-1137. doi:10.1021/acs.est.1c06531

17.        Jones NR, Qureshi ZU, Temple RJ, Larwood JPJ, Greenhalgh T. Two metres or one : what is the evidence for physical distancing in past viruses , argue Nicholas R Jones and colleagues. Published online 2020:1-6. doi:10.1136/bmj.m3223

18.        Chen W, Qian H, Zhang N, Liu F, Liu L, Li Y. Extended short-range airborne transmission of respiratory infections. J Hazard Mater. 2022;422(June 2021):126837. doi:10.1016/j.jhazmat.2021.126837

19.        Jacobs P, Borsboom W. 2020 R11031 Ventilatie in Gebouwen En de Invloed Op de Verspreiding van COVID-19.; 2020.

20.        de Crane D’Heysselaer S, Parisi G, Lisson M, et al. Systematic Review of the Key Factors Influencing the Indoor Airborne Spread of SARS-CoV-2. Pathogens. 2023;12(3):1-27. doi:10.3390/pathogens12030382

21.        Kompatscher K, Traversari R. TNO 2020 R11208 Rev. 1. Literatuurstudie Naar de Afstand Die Deeltjes (>5 Μm) Afleggen Bij Verschillende Respiratoire Activiteiten.; 2020.

22.        Oswin HP, Haddrell AE, Otero-Fernandez M, et al. The dynamics of SARS-CoV-2 infectivity with changes in aerosol microenvironment. Proc Natl Acad Sci U S A. 2022;119(27):1-11. doi:10.1073/pnas.2200109119

23.        Villers J, Henriques A, Calarco S, et al. SARS-CoV-2 aerosol transmission in schools: The effectiveness of different interventions. Swiss Med Wkly. 2022;152(21-22):1-17. doi:10.4414/smw.2022.w30178

24.        Denpetkul T, Pumkaew M, Sittipunsakda O, Leaungwutiwong P, Mongkolsuk S, Sirikanchana K. Effects of face masks and ventilation on the risk of SARS-CoV-2 respiratory transmission in public toilets: a quantitative microbial risk assessment. J Water Health. 2022;20(2):300-313. doi:10.2166/WH.2022.190

25.        de la Hoz-Torres ML, Aguilar AJ, Costa N, Arezes P, Ruiz DP, Martínez-Aires MD. Reopening higher education buildings in post-epidemic COVID-19 scenario: monitoring and assessment of indoor environmental quality after implementing ventilation protocols in Spain and Portugal. Indoor Air. 2022;32(5):282. doi:10.1111/ina.13040

26.        Mundt E, Mathisen HM, Nielsen P V., Moser A. REVHA Guidebook No 2 - Ventilation Effectiveness.; 2004.

27.        NEN. NEN-EN-ISO 14644-3: Cleanrooms and associated controlled environments - Part 3: Test methods. Published online 2019.

28.        Park SY, Yu J, Bae S, et al. Ventilation strategies based on an aerodynamic analysis during a large-scale SARS-CoV-2 outbreak in an acute-care hospital. J Clin Virol. 2023;165(April):105502. doi:10.1016/j.jcv.2023.105502

29.        Cadnum JL, Jencson AL, Alhmidi H, Zabarsky TF, Donskey CJ. Airflow Patterns in Double-Occupancy Patient Rooms May Contribute to Roommate-To-Roommate Transmission of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2. Clin Infect Dis. 2022;75(12):2128-2134. doi:10.1093/cid/ciac334

30.        Bartels AA. Effect-van-Verschillende-Ventilatiehoeveelheden-Op-Aerogene-Transmissie-van-Sars-Cov-2. Risicoschatting Op Basis van Het AirCoV2-Model.; 2020.

31.        Rocha-Melogno L, Crank K, Bergin MH, Gray GC, Bibby K, Deshusses MA. Quantitative risk assessment of COVID-19 aerosol transmission indoors: a mechanistic stochastic web application. Environ Technol. 2023;44(9):1201-1212. doi:10.1080/09593330.2021.1998228

32.        Jia W, Wei J, Cheng P, Wang Q, Li Y. Exposure and respiratory infection risk via the short-range airborne route. Build Environ. 2022;219(April):109166. doi:10.1016/j.buildenv.2022.109166

Luchtreinigingsapparatuur wordt veelal gebruikt om deeltjesconcentraties in ruimten te reduceren. Luchtreinigingsapparatuur heeft een filterende werking en heeft potentie om microbiologische verontreinigingen (bacteriën, virussen, schimmels) te verwijderen en of te inactiveren/af te doden, en daardoor de luchtkwaliteit te verbeteren. ^1,2 De SARS-CoV-2 pandemie heeft ervoor gezorgd dat virusinactivatie en het verwijderen van virusdeeltjes een belangrijk onderwerp is geworden. Het gebruik van onder andere technologieën zoals UV en ionisatie voor luchtreiniging krijgt steeds meer aandacht. De effectiviteit van deze technologieën heeft een grote variatie en het aantal praktijkstudies is gering.^3-5

Er zijn veel studies beschikbaar die filtratie, UV of ionisatie als reinigingstechnologie bestuderen. Studies die filtratie beschouwen gaan merendeels over het filteren van bepaalde deeltjesgroottes. Het afdoden van micro-organismen door filtratie en met name het inactiveren van virussen komt weinig aan bod. Het overgrote deel van deze studies gericht op UV en ionisatie concludeert dat er meer onderzoek nodig is om de werking en effectiviteit van de luchtreinigingstechnologie voor een specifieke microbiologische verontreiniging te bepalen. Wetenschappelijke onderzoeken zijn niet eenduidig als het gaat om de effectiviteit. ^1,2,5–12 Praktijksituaties worden zelden onderzocht op het gebied van respiratoire virussen. ^11–16 Twee praktijkstudies waarin onderzocht is wat het effect van luchtreinigers op virustransmissie is (het daadwerkelijk optreden van infecties) vonden beiden geen effect. ^11,14 Laboratoriumstudies worden uitgevoerd met opgekweekte micro-organismen die aan UV worden blootgesteld. In hoeverre dit het micro-organisme inactiveert of onschadelijk maakt zegt iets over de gevoeligheid van micro-organismen voor UV. Het vernevelen van micro-organismen komt dichter in de buurt van een praktijksituatie. Het effect wordt gemeten door de afname van het aantal deeltjes in de ruimtelucht over tijd te monitoren. Dit geeft informatie over de filterende werking, echter niet over de inactivatie-effectiviteit van micro-organismen. Er zijn methoden om deze inactivatie-effectiviteit te bepalen, maar deze onderzoeksmethoden worden in de beschouwde literatuur beperkt toegepast. Het effect van een constante of intermitterende bron wordt in deze studies niet meegenomen. Vaak wordt uitgegaan van een eenmalige emissie bij aanvang van het experiment. Hierdoor wordt de praktijksituatie slecht benaderd.

Ionisatie technologieën worden onderzocht in relatie tot niet-pathogene deeltjes. Studies naar de effectiviteit van ionisatie op de inactivatie van microbiologische verontreinigingen zijn schaars. ^12,17–19 Ditzelfde geldt voor praktijkstudies.^20–23 De weinige studies die beschikbaar  zijn trekken geen conclusie over de inactivatie van microbiologische verontreinigingen en de effectiviteit van een bepaalde luchtreiniger.

Studies naar langdurige blootstelling aan UV of restproducten die vrijkomen bij foto-katalytische oxidatie (PCO) of ioniserende technologieën zijn schaars. Publicaties geven aan dat de meeste commercieel verkrijgbare luchtreinigers bijproducten emitteren, hoewel deze sterk kunnen afwijken van door de fabrikanten opgegeven waarden. In het algemeen is het te adviseren om luchtreinigers die gebaseerd zijn op UV en ionisatie eerst grondig op bijproducten te testen. In een aantal Europese landen is dit gebruikelijk of zelfs wettelijk verplicht voordat deze in openbare ruimten toegepast mogen worden. Er is literatuur beschikbaar die suggereert dat een hoge blootstelling aan elektronen die bij ionisatie vrijkomen kan leiden tot negatieve gezondheidseffecten. Er kunnen dus mogelijk implicaties zijn bij langdurige blootstelling aan deze luchtreinigingstechnologieën.

Zogenaamde ver-UVC lampen met een golflengte van 222nm zouden even effectief zijn in het inactiveren van virussen als het gebruikelijke 254nm, en daarnaast minder chemische bijproducten produceren in midden tot goed geventileerde ruimtes. ²⁴ Ook worden UV-lampen met een golflengte van 222nm beschouwd als veilig voor gebruik in de aanwezigheid van mensen.²⁵ Er is echter nog te weinig onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van directe blootstelling aan ver-UVC, en daarmee wordt dit vooralsnog ontraden door het RIVM. ²⁶ Meer onderzoek naar het vrijkomen van en (langdurige) blootstelling aan (ver-)UVC, ozon, vrijgekomen radicalen en ioniserende deeltjes op de gezondheid van de mens wordt geadviseerd.^13,27–34

Op basis van de beschikbare literatuur en de variatie in de kwaliteit van deze studies kunnen daarom geen eenduidige conclusies getrokken worden voor de effectiviteit van onderzochte luchtreinigingstechnologieën.⁴ Daarom wordt aangeraden om in de eerste plaats de ventilatie op orde te hebben.

Literatuur

1.          Liu DT, Phillips KM, Speth MM, Besser G, Mueller CA, Sedaghat AR. Portable HEPA Purifiers to Eliminate Airborne SARS-CoV-2: A Systematic Review. Otolaryngol - Head Neck Surg (United States). 2022;166(4):615-622. doi:10.1177/01945998211022636

2.          Mahmoudi A, Tavakoly Sany SB, Ahari Salmasi M, et al. Application of nanotechnology in air purifiers as a viable approach to protect against Corona virus. IET Nanobiotechnology. 2023;(March):289-301. doi:10.1049/nbt2.12132

3.          Vermeulen L, Bartels A. Meerwaarde van mobiele luchtreinigers in verminderen van transmissie van SARS-CoV-2 – een literatuurstudie. Published online September 2022. doi:10.21945/RIVM-2022-0134

4.          Kompatscher K, Traversari R. Literatuurstudie Naar de Toepassing van Verschillende Luchtreinigingsmethoden Voor Inactivatie van Microbiologische Verontreinigingen.; 2022.

5.          Cadnum JL, Jencson AL, Alhmidi H, Zabarsky TF, Donskey CJ. Airflow Patterns in Double-Occupancy Patient Rooms May Contribute to Roommate-To-Roommate Transmission of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2. Clin Infect Dis. 2022;75(12):2128-2134. doi:10.1093/cid/ciac334

6.          Bedell K, Buchaklian A, Perlman S. Efficacy of an automated multi-emitter whole room UV-C disinfection system against Coronaviruses MHV and MERS-CoV. Infect Control Hosp Epidemiol. 2017;37(5):598-599. doi:doi:10.1017/ice.2015.348

7.          Green CF, Scarpino P V. The use of ultraviolet germicidal irradiation (UVGI) in disinfection of airborne bacteria. Environ Eng Policy. 2001;3(1):101-107. doi:10.1007/s100220100046

8.          Jelden KC, Gibbs SG, Smith PW, et al. Ultraviolet (UV)-reflective paint with ultraviolet germicidal irradiation (UVGI) improves decontamination of nosocomial bacteria on hospital room surfaces. J Occup Environ Hyg. 2017;14(6):456-460. doi:10.1080/15459624.2017.1296231

9.          Ko G, First MW, Burge HA. The characterization of upper-room ultraviolet germicidal irradiation in inactivating airbone microorganisms. Environ Health Perspect. 2002;110(1):95-101. doi:10.1289/ehp.0211095

10.        Lin WE, Mubareka S, Guo Q, Steinhoff A, Scott JA, Savory E. Pulsed ultraviolet light decontamination of virus-laden airstreams. Aerosol Sci Technol. 2017;51(5):554-563. doi:10.1080/02786826.2017.1280128

11.        Welch D, Buonanno M, Grilj V, et al. Far-UVC light: A new tool to control the spread of airborne-mediated microbial diseases. Sci Rep. 2018;8(1):1-7. doi:10.1038/s41598-018-21058-w

12.        Banholzer N, Zürcher K, Jent P, et al. SARS-CoV-2 transmission with and without mask wearing or air cleaners in schools in Switzerland: A modeling study of epidemiological, environmental, and molecular data. PLoS Med. 2023;20(5):e1004226. doi:10.1371/journal.pmed.1004226

13.        Thornton GM, Fleck BA, Dandnayak D, Kroeker E, Zhong L, Hartling L. The impact of heating, ventilation and air conditioning (HVAC) design features on the transmission of viruses, including the 2019 novel coronavirus (COVID-19): A systematic review of humidity. PLoS One. 2022;17(10 October):1-23. doi:10.1371/journal.pone.0275654

14.        Menzies D, Popa J, Hanley JA, Rand T, Milton DK. Effect of ultraviolet germicidal lights installed in office ventilation systems on workers’ health and wellbeing: Double-blind multiple crossover trial. Lancet. 2003;362(9398):1785-1791. doi:10.1016/S0140-6736(03)14897-0

15.        Su C, Lau J, Gibbs SG. Student absenteeism and the comparisons of two sampling procedures for culturable bioaerosol measurement in classrooms with and without upper room ultraviolet germicidal irradiation devices. Indoor Built Environ. 2016;25(3):551-562. doi:10.1177/1420326X14562257

16.        Hofbauer WK, Baßler M. Efficiency of UVC radiation as an air disinfectant in a real environment. In: Indoor Air. ; 2022.

17.        Lindblad M, Tano E, Lindahl C, Huss F. Ultraviolet-C decontamination of a hospital room: Amount of UV light needed. Burns. 2020;46(4):842-849. doi:10.1016/j.burns.2019.10.004

18.        Hagbom M, Nordgren J, Nybom R, Hedlund KO, Wigzell H, Svensson L. Ionizing air affects influenza virus infectivity and prevents airborne-transmission. Sci Rep. 2015;5:1-10. doi:10.1038/srep11431

19.        Hyun J, Lee SG, Hwang J. Application of corona discharge-generated air ions for filtration of aerosolized virus and inactivation of filtered virus. J Aerosol Sci. 2017;107(August 2016):31-40. doi:10.1016/j.jaerosci.2017.02.004

20.        Xu Y, Zheng C, Liu Z, Yan K. Electrostatic precipitation of airborne bio-aerosols. J Electrostat. 2013;71(3):204-207. doi:10.1016/j.elstat.2012.11.029

21.        Bergeron V, Reboux G, Poirot JL, Laudinet N. Decreasing Airborne Contamination Levels in High-Risk Hospital Areas Using a Novel Mobile Air-Treatment Unit. Infect Control Hosp Epidemiol. 2007;28(10):1181-1186. doi:10.1086/520733

22.        Meschke S, Smith BD, Yost M, et al. The effect of surface charge, negative and bipolar ionization on the deposition of airborne bacteria. J Appl Microbiol. 2009;106(4):1133-1139. doi:10.1111/j.1365-2672.2008.04078.x

23.        Xia T, Lin Z, Lee EM, Melotti K, Rohde M, Clack HL. Field Operations of a Pilot Scale Packed-bed Non-thermal Plasma (NTP) Reactor Installed at a Pig Barn on a Michigan Farm to Inactivate Airborne Viruses. 2019 IEEE Ind Appl Soc Annu Meet IAS 2019. Published online 2019:7-10. doi:10.1109/IAS.2019.8912457

24.        Fennelly M, O’Connor DJ, Hellebust S, et al. Effectiveness of a plasma treatment device on microbial air quality in a hospital ward, monitored by culture. J Hosp Infect. 2021;108:109-112. doi:10.1016/J.JHIN.2020.11.006

25.        Peng Z, Miller SL, Jimenez JL. Model Evaluation of Secondary Chemistry due to Disinfection of Indoor Air with Germicidal Ultraviolet Lamps. Environ Sci Technol Lett. 2023;10(1):6-13. doi:10.1021/acs.estlett.2c00599

26.        Pereira AR, Braga DFO, Vassal M, Gomes IB, Simões M. Ultraviolet C irradiation: A promising approach for the disinfection of public spaces? Sci Total Environ. 2023;879(December 2022). doi:10.1016/j.scitotenv.2023.163007

27.        den Outer P, van Dijk A, Siegersma D, Hagens W. 2021-0050/VLH/WH Notitie UVC En Gezondheid.; 2021.

28.        Medical Advisory Secretariat. Air Cleaning Technologies: An Evidence-Based Analysis. Vol 5.; 2005.

29.        Jiang SY, Ma A, Ramachandran S. Negative air ions and their effects on human health and air quality improvement. Int J Mol Sci. 2018;19(10). doi:10.3390/ijms19102966

30.        Cheek E, Guercio V, Shrubsole C, Dimitroulopoulou S. Portable air purification: review of impacts on indoor air quality and health. Sci Total Environ. Published online 2020:142585. doi:10.1016/j.scitotenv.2020.142585

31.        Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Ionisatoren En Gezondheid.; 2010.

32.        Blackhall K, Appleton S, Cates CJ. Ionisers for chronic asthma. Cochrane Database Syst Rev. 2012;(9). doi:10.1002/14651858.CD002986.pub2

33.        Alexander DD, Bailey WH, Perez V, Mitchell ME, Su S. Air ions and respiratory function outcomes: A comprehensive review. J Negat Results Biomed. 2013;12(1):1. doi:10.1186/1477-5751-12-14

34.        Liu S, Huang Q, Wu Y, et al. Metabolic linkages between indoor negative air ions, particulate matter and cardiorespiratory function: A randomized, double-blind crossover study among children. Environ Int. 2020;138(March):105663. doi:10.1016/j.envint.2020.105663

35.        World Health Organization. Ultraviolet Radiation As a Hazard in the Workplace. World Heal Organ. Published online 2003.

Er zijn geen wetenschappelijke publicaties waaruit de exacte hoeveelheid toegevoerde lucht (ventilatie) wordt beschreven in relatie tot het aantal mogelijk infecties overgedragen in de ruimte of het acceptabel geachte niveau die breed gedragen worden. Er zijn wel verschillende richtlijnen van o.a. de WHO en CDC waarin geadviseerde hoeveelheden verse buitenlucht zijn weergegeven.¹ De WHO-richtlijn adviseert 60 dm³/s per persoon voor zorglocaties. Dit is fors hoger dan de eisen voor nieuwbouw uit het Bouwbesluit 2012. Het Bouwbesluit 2012 geeft voor nieuwbouw een eis van 0,9 dm³/s per m² vloeroppervlak met een minimum van 7 dm³/s per persoon voor verblijfsgebieden. Een minimale eis van 0,7 dm³/s per m² vloeroppervlak met een minimum van 7 dm³/s per persoon geldt voor verblijfsgebieden. Deze eisen gelden voor woonfuncties. Voor de zorgfunctie wordt een grenswaarde gemeld van 12 dm³/s per persoon in het bedgebied en 6,5 dm³/s per persoon in ander verblijfsgebied.²

De roadmap van de WHO is ontwikkeld na een verkennend onderzoek van de beschikbare literatuur en een beoordeling van de beschikbare richtlijnen op het gebied van gebouwventilatie. Literatuur die in het onderzoek is betrokken lijkt geen onderzoeken te bevatten die specifiek over verspreiding van virussen is gericht.¹ Recent is door The Lancet COVID-19 Commission een rapport uitgebracht waarin zogenaamde Non-infectious Air Delivery Rates (NADR) worden voorgesteld om het risico op aerogene luchtweginfectieziektes te beperken. Voor scholen, kantoren en vervoersmiddelen wordt een range geadviseerd van goed (10 l/s/persoon) tot best (>14 l/s/persoon).³

Literatuur

1.          WHO. Roadmap to Improve and Ensure Good Indoor Ventilation in the Context of COVID-19.; 2021.

2.          Bouwbesluit Online.

3.          Allen JG. Proposed Non-infectious Air Delivery Rates ( NADR ) for Reducing Exposure to Airborne Respiratory Infectious Diseases Task Force Members. 2022;(November):1-33.

4.          Bartels AA. Effect-van-Verschillende-Ventilatiehoeveelheden-Op-Aerogene-Transmissie-van-Sars-Cov-2. Risicoschatting Op Basis van Het AirCoV2-Model. Utrecht, The Netherlands; 2020.